De kunst van het nee zeggen

Nee zeggen is een onderschatte vaardigheid. Het lijkt een eenvoudig 3-letterig woord. Maar zwicht je niet vaak om gedoe te voorkomen en om de ander tegemoet te komen? En welke prijs betaal je daarvoor?

De Gezondheidsraad stelt dat we als maatschappij letterlijk een prijs betalen doordat artsen onvoldoende nee zeggen. En doordat wij teveel van artsen verwachten. We rekenen steeds meer van ons functioneren tot iets waar we een medisch antwoord op willen. Geef me uitsluitsel! is onze oproep aan de arts. We willen zekerheid of we een ziekte hebben of niet. Maak me beter! en zet daar het beste van het beste voor in. We leggen dus nogal wat bij de arts neer. En daarom, stelt de Gezondheidsraad, is het nodig dat artsen de kunst van het nee zeggen beheersen.

Ik zie het van dichtbij. In Utrecht Overvecht mag ik innovatieve artsen en verpleegkundigen ondersteunen die dit mechanisme herkennen en er iets aan doen.  Zij erkennen dat ondoelmatige zorg begint in de spreekkamer. Dat is de eerste belangrijke stap: kritisch naar je eigen rol kijken en niet meteen naar anderen wijzen. En dan begint het eigenlijk pas echt. Want ga maar eens nee zeggen tegen de claimende patiënt die een verwijzing eist. Om een conflict te voorkomen, is een snel geschreven verwijzing een makkelijke uitweg. Of stop maar eens met de contacten als je ziet dat jouw begeleiding geen zoden aan de dijk zet omdat de patiënt zelf niet doet wat nodig is voor zijn gezondheid. Zal hij dan niet afglijden en zieker worden? Het is verleidelijk om verder te gaan ook al is je eigenlijk al duidelijk dat je interventie geen toegevoegde waarde heeft.

Ik vind het verheugend dat de Gezondheidsraad dit thema nu aankaart. Zij beschrijft een aantal oplossingen. Zie onderaan dit artikel het pdf-bestand van het rapport als je het geheel wilt lezen. Mij spreekt ‘het belonen van niet-doen’ aan. Het is een perverse prikkel in het systeem dat je betaald wordt voor doen.  De raad zegt heel voorzichtig: het kan wenselijk zijn om een gesprek met de patiënt financieel te waarderen. Ik zeg daar volmondig ja tegen. En ik vind het ook wenselijk om overleg tussen professionals financieel te waarderen. Want in de praktijk in Overvecht zie ik dat als je een patiënt wilt stimuleren meer regie te nemen, als je onnodige contacten wilt voorkomen en nee wilt zeggen tegen niet zinvolle verwijzingen er gesprek nodig is met de patiënt en overleg met andere zorgverleners. Dat kost tijd en als je dat niet honoreert, gebeurt het niet en blijven we onnodige zorg bieden.

In Overvecht Gezond hebben we via projecten ruimte gekregen voor overlegtijd en om tools te ontwikkelen om het gesprek in de spreekkamer te ondersteunen. In het project Happinezz bijvoorbeeld organiseren professionals in zorg en het sociale domein een casuïstiekbespreking als de zorg de patiënt niet lijkt te helpen. Zij onderzoeken in overleg met de patiënt waarom de zorg niet loopt en die tijdsinvestering brengt hen tot een nieuwe koers. Ondoelmatige interventies worden gestopt.

Het 4D-model helpt de professional om in het gesprek met de patiënt te verhelderen wat invloed heeft op zijn gezondheid en te bepalen wat prioriteit heeft voor de patiënt. Het gesprek hierover moet soms even worden ingelast als de behandeling of begeleiding niet goed loopt. Het helpt natuurlijk enorm als die tijd ook als zinvol erkend wordt door het systeem.

En samen met de Gezonde Wijk Overvecht hebben we voor de professionals zelf de Checklist Blikverruimer gemaakt. Hij bestaat uit drie stappen:

• Signaleer dat het niet goed loopt
• STOP: besluit dat je niet zo doorgaat
• Maak het bespreekbaar

Deze Checklist Blikverruimer ondersteunt de kunst van het nee zeggen in de praktijk.

Nee zeggen is op de korte termijn soms lastig: je moet ingaan tegen de verwachting, je moet het gesprek aangaan met de patiënt wat je lastig kunt vinden. Maar op de langere termijn wacht je beloning: je kan je concentreren op de dingen die echt van belang zijn en je draagt bij aan het verminderen van onnodige zorg.

 

Klik hier voor het rapport ‘De kunst van het nee zeggen. Factoren die bijdragen aan onnodige zorg. Den Haag: Gezondheidsraad, 2014; publicatienr. A14/03.’

 

 

Klik hier voor informatie over mijn workshop ‘De kunst van het nee zeggen’. Op 12 december 2014 geef ik die met open inschrijving voor mensen die zowel privé als in hun werk vrijer willen worden in nee zeggen. Voor teams in zorg en welzijn bied ik deze workshop ook aan.